Thursday, July 17, 2014

چالديران ساواشي اوزرينه دوشونجه‌لر و اينجلمه‌لر

گونتای گنجالپ
گونتای گنجالپ: تاريخ علمي ايله ايلگيله نن ايکي آکتيو ساحه مؤوجوددور: 1- هيستوريوقرافييا، 2- هيستوريولوگييا.
هيستوريوقرافلار (اولاي يازارلاري) حاديثه لرين باش وئرديگي زاماندا ياشارلار. هيستوريولوقلار (تاريخ شوناسلار) سونراکي عصرلرده، اؤزلليکله بير تاريخي سورج نتيجه لنديکدن سونرا اينجله‌مه ايله مشغول اولارلار.
بو اوزدن ده تاريخ شوناس هيستوريوقرافلارين يازديقلاريني عاغيل محکمه‌سينده يارقيلاييب سورقولايا بيله‌جک صلاحيته صاحيبدير.
هيستوريوقرافلار "بو حاديثه نييه اولدو؟" دئيه سورمازلار، آنجاق هيستوريولوقلار حاديثه ني سبب-نتيجه آراسينداکي باغلاري اينجليه‌رک تاريخي ديالئکتيک سورجينده دورومو سورقولارلار.
تاريخ شوناسلار حاديثه نين باش وئرديگي زاماندا ياشارلارسا، حاکيم سيياست طرفيندن اؤلدورولرلر. صفوي دؤولتينين قورولوشو، چؤکوشو و دوغوردوغو نتيجه‌لر اورتادا اولدوغو اوچون اونو هيستوريولوژي (تاريخ شوناسليق) اؤلچولري ايله اينجله‌مک مومکوندور.
تاريخ شوناسين دا آماجي بوندان عيبارت اولماليدير، يوخسا هيستوريوقرافلارين يازديغي نقلي تاريخي هر کس اؤنونه قويوب اوخويا بيلر. هر اوخويانا دا تاريخ شوناس دئييلمز.
تاريخ شوناس اولايلارين اينجلنمه‌سي و گونوموزله باغلانتيسي باخيميندان اوخوجونون عاغليندا اونو دوشوندوره‌جک سورو ايشارتي ياراتماليدير.
چالديران ساواشي و صفوي دؤولتينين کيمليگي اوزرينه بئله بير يؤنتمله ياناشماق مومکوندورمو؟
توپلوملارين کوللئکتيو و تاريخي شوعورآلتيني اينجله‌ين يونق و آدلئر کيمي پسيخولوق عاليملره گؤر، هر مين ايلده خالقلارين اورتاق شوورالتيندا دييشيکليکلر اورتايا چيخار.
لاکين شوعورالتي دَييشيکليگي دين و مذهب دييشيمي ايله داها قاباريق بيچيمده مئيدانا گله‌رک داورانيشلاردا اؤزونو گؤسترر.
مثلا، صفويلره قدر بيزيم ميلت دده قورقود ناغيللاريني اوخوياردي، صفويلردن سونرا مزارلاري زيارت ائدن، باشينا دؤيوب آغلايان فرقلي بير خالق اورتايا چيخدي.
صفوي دؤولتينين قورولوشو ايله بؤيوک سوي قيريملار نتيجه‌سينده خالقيميز مذهب دَييشيکليگينه معروض قالدي.
بو دَييشيکليک نتيجه‌سينده اونون داورانيشلاريندا، آماجلاريندا و تاريخي کيمليگينده کؤکلو دَييشيکليک اورتايا چيخدي. چونکو خالقلاري اورتاقلاشديران اورتاق اينانج سيستئميدير. اينانج دَييشيمي ايله بير خالق اؤزونه يابانجيلاشا بيلير و بونو سون 500 ايلليک تاريخيميزده گؤرموشوک.
تاريخي دوروملاري اينجه‌لرکن شوبهه‌سيز کي، اونون آپاريجي شخصييتلريني ايلک اؤنجه آراشديرمايا تابئ توتماق گرکدير.
کيمدير شاه ايسماعيل؟
بير دوغما و دؤرد اؤگئي قارداشي اولان (باخ: احسن التواريخ، 2-نجي جيلد، حاضيرلايان عبدالحسين نوایي، اساطير يايينلاري، ص. 907.)
ايسماعيل کيمدير؟ ندن اؤزوندن بؤيوک دؤرد قارداشي حاقيندا هئچ بير معلومات يوخدور؟
گئرچکدن تاريخه داخيل ائديلن ايسماييل حئيدرين اوغلودور، يوخسا اونو دا ديگر بئش قارداشي کيمي اؤلدوروب ايران-ساساني دؤولتيني قورماق اوچون باشقا بيريني "مهدي" آختاران قيزيلباشلارا تقديم ائتميشلر؟
ندن بئش قارداش حاقيندا اصلا بيلگي يوخدور؟
تاريخه گتيريلن ساختا ايسماعيل دئييل ده، گئرچک ايسماعيل ايسه، او زامان هئچ بير دؤولتچيليک تجروبه‌سي اولمايان بو اوشاغي پرده آرخاسيندان ايداره ائدنلر کيم ايدي؟
بو سواللارا جاواب وئرمک گئرچک تاريخچينين اساس ايشي اولماليدير. لاکين صفويلردن سونرا هم آذربايجاندا و هم ده ايراندا تورکلر اؤز تاريخي کؤکلريندن، دده قورقود کولتوروندن کؤکلو شکيلده آيريلاراق پيرپرست، مزار زيارتچيسي، آللاهين ديشيندا ايمامدان، ايمامزادالاردان ايمداد اومانلار ييغينينا دؤنوشدولر. بو حيات بيچيميني داورانيشلارينا دؤنوشدورن خالقين آيدينلاري و تاريخچيلري دوغرولاري بولماقدا زورلاناجاقلار. اونلارين اؤن يارقيلاري، صفوي حيات شکليني آتاراق تاريخي دوغرولاري آنلايا بيلمه‌لري آسان دئييلدير. بونون اوچون گوجلو بيلگي، فداکارليق و تاريخي آيدينلاتما کيمي بير ميسسييا گرکمکده‌دير.
ايسلامدان سونراکي تورک تاريخينده بير چوخ ساواشلار اولموش. قاراخانليلار-غزنويلر، غزنويلر-سلجوقلار، تئيمور-عوثمانلي، بايينديرلي-عوثمانلي ساواشلاري چوخ مشهوردور.
آنجاق ندن چالديران ساواشي تورک-ايسلام تاريخيني بو قدر دريندن تاثيرلنديرميشدير؟ بعضيلري بونو تورکلرين بير-بيري ايله قارداش ساواشي کيمي، بسيط تعريفلرله آنلاديرلار، سانکي اولکيلر تورکلر آراسينداکي ساواشلار دئييلميش! چونکو داها اؤنجه‌کي ساواشلارين هئچ بيري دين و مذهب زمينينده دئييلدي. يالنيز شاه ايسماعيلين تورکوستان و چالديران ساواشلاري مذهب ساواشلاري اوزرينه ايدي.
شوبهه‌سيز کي، 14 ياشيندا بير چوجوغون دين بيلگيسي ده يئترلي اولا بيلمزدي. ساده جه اولاراق، صفويليک اؤزوندن داها اؤنجه مؤوجود اولان فارس ميلليتچيليگينين ميللي-سياسي، ديني تجروبه‌لري اوزرينه قورولوردو و پرده آرخاسينداکي شووبيييه عاميللري بير چوجوغو "مهدي" اولاراق گؤرن آنادولو قيزيلباش گوجونو ايراني-ساساني کيمليگي ديريلتمک اوچون ايستيفاده ائتدي.
شاه ايسماييل شاهنامه‌نين نوستالژي بيلگيلري و ائپيک-ائستئتيک وئريلري اساسيندا تربييه ائديلميشدي. شاهنانمه‌ده عرب-تورک دوشمنليگي تلقين ائديلمکده‌دير. مؤحتشم ساساني اؤلکه‌سيندن عرب-تورک ييغينيني سؤکوب آتماق گره‌کي ردي. شاهنامه‌نين صيرف بو وئريلرينه گؤره، تبريزده، اردبيلده، هئراتدا شاه ايسماعيل تورک سويقيريمي گئرچکلشديردي.
داها سونرا دا شاه ايسماعيل و سونرا دا اوغلو طهماسيب هئراتدان گتيرتديگي رسام بهزادين ريیسليگينده بير ايداره هئيتي قوراراق شاهنامه‌ني يئنيدن يازديرتدي.
تورکلري داها سرت شکيلده آشاغيلايان بئيتلري اثره آرتيرديلار، يني شاه ايسماعيل چالديران اينتيقاميني شاهنامه‌ني يئنيدن يازديراراق تورکلردن آلدي، اؤيله بير اينتيقام کي، ايران جوغرافيياسيندا ياشايان تورکلر چوخ ازيک دوروما دوشورولدولر.
گوموزده بو اثر "طهماسيب شاهنامه‌سي" آدي ايله مؤوجوددور. تورک تاريخينين يؤنو تا ازلدن شرقدن غربه طرف اولموشدور. غربدن شرقه دؤنوش يازيب-اوخوماسي اولمايان قيزيلباش کوتله‌سي تيمثاليندا بير ايستيثنا تشکيل ائتمکده ايدي.
11-جي عصردن باشلاياراق آنادولويا يئرلشن تورکلر سونني-علوي اولاراق ايسلام آنلاييشي ايچينه گيرميشديلر. سوننيلر اکينچيلييه کئچه‌رک تورپاغا باغلانميش و وطنه صاحيب اولموشدولار.
علويلر کؤچري ياشاديقلاري اوچون تورپاغا باغليليقلاري يوخ ايدي. اونلار اينانجلاري گرگي هر طرفه توپلو شکيلده گئده بيلرديلر. ديگر طرفدن عوثمانلينين دئوشيرمه‌چي پوليتيکاسي و تورکلري آشاغيلايان توتومو اؤزلوگونده دؤولته قارشي ساواشماق اوچون ايدئولوژي زمين حاضيرلاييردي.
عوثمانلي يؤنتيمينده "اتراکي-بي ايدراک" (گئري ذکالي تورک) آشاغيلاماسيندان بئزميش اولان تورکلر باشقا بير دؤولت چاتيسي آلتيندا راحاتليق آراما آرخاسينجايديلار. بوتون بو اولايلار صفوي دؤولتينين قورولوشونا گتيريب چيخاريردي. يعني 9-16 عصرلر آراسينداکي فارس ميلليتچيليگينين سياسي، ادبي، فيکري چاليشمالاري ايله عوثمانليداکي کوسکون تورکلرين سوسيال پسيخولوژيلري اويوم و آهنگدارليق ايچينه گيرميشدي. قيزيلباشلاردا دورومو سورقولاياجاق بيلگي و تاريخي تجروبه مؤوجود دئييلدي، اونلار "ايسماعيل ولي الله"ا اينانميشديلار.
قیزيلباشلارين آذربايجاندا قتللر تؤرتمه‌سي چوخ آسان ايدي. چونکو شهر حياتينين نه اولدوغونو بيلمير و تبريزده يوزيللر بويونجا تاسيس ائديلن مدنيتين اورتايا چيخيشيندا هئچ بير امکلري کئچمه‌ميشدي. قوروجو دئييل، محو ائديجي گوج کيمي تبريزه سوخولدولار. آذربايجاندا هئچ بير تاريخي خاطيره‌لري و قوهوم-عقربالاري اولماديقلاريندان آجيمادان يئرلي تورک موسلمانلاري دسته-دسته قتل ائده بيليرديلر. چوخ ايلگينج کي، قزيلباشلار شهر مدنييتينه بؤيوک ضربه ووروب، بايينديريلي تورک دؤولتيني تاريخدن سيليب ايران-صفوي دؤولتيني قوردوقدان سونرا ميسسييالاري بيتدي و اونلاري شاهسئونلشديره‌رک شهره بوراخماديلار، يئنه ده آذربايجاندا کؤچري حياتا محکوم ائتديلر. صفوي دؤولتي قورولدوقدان گونوموزه قدر تورکلر فارس ميلليتچيليگينين هدفلري يولوندا ساواش ماکيناسي کيمي ايستيفاده ائديلميشلر.
شاه ايسماعيلين قيسا سوره‌ده‌کي بؤيوک ظفرلري اونون اؤزونه ده "مهدي" اولدوغونو اينانديرميشدي. چالديران ساواشي باشلادي.
چالديران ساواشينداکي صفوي مغلوبيتي ايکي طرفدن چوخ تاثيرلي اولدو. قيزيلباشلار ايسماعيلين يئنيلمه يه‌جه یينه اينانيرديلار، بو مغلوبيت اونلارداکي "ايسماعيل ولي الله يئنيلمزليگي" اينانجيني اؤلدوردو. شاه ايسماعيل اؤزو ده بو يئنيلگه‌دن سونرا اينامسيزلاشدي. ضعيف بير اينسان اولدوغونو آنلاياراق قالان حياتيني ايچکييه و عياشليغا حسر ائتدي. چالديراندان سونرا بير ساواشا قاتيلمادي. بو يئنيلگه‌دن سونرا آرتيق قيزيلباشلار نئجه بير عاغيلسيزليق ائتديکلريني آنلاماغا باشلاديلار. بير سوره سونرا وارساقلار کيمي، آنادولودان گلن تورکمنلر گئري دؤندولر.
چالديران ساواشيندا شاه ايسماعيل عوثمانليني مغلوب ائتسيدي، تاريخ هانسي ايستيقامتده ايره‌ليله‌يردي؟ بو سوالا جاواب وئرمک اوچون هر ايکي طرفده تارخين نتيجه‌سينه باخماق لازيمدير. عوثمانلينين ايچيندن ميللي تورک دؤولتي و صفويتين ده ايچيندن ميللي فارس دؤولتي چيخدي. يني چالديراندا عوثمانلي دئييل، صفوي قاليب اولسايدي، شاه ايسماعيلين يارديمي ايله واتيکان ايستانبولو گئري آلاجاق و آنادولودا نه قدر موسلمان تورک وار هاميسيني شاه ايسماعيللا بير يئرده قتل ائده‌جکديلر، آنکارايا قدر ده ايران اولاجاقدي. ايراندا اولدوغو کيمي، فارسلاشديريلان تورک ميلتي تاريخدن سيلينه‌جکدي. واتيکانين شاه ايسماييلي، شاه تهماسيبي دستکله‌مه سي ده صيرف بو اوزدن ايدي.
بورادا باشقا بير سوال اورتايا چيخير. ندن آذربايجان جومهوريتيني قوران ضياليلارين هاميسي صفوي کيمليگينه قارشي چيخارکن سووئتلر زامانيندا اينشا ائديلن "آذربايجانلي!" کيمليگين يازارلاري صفويتي آبارتميشلار؟
آ. ق. باکيخانوو، رسولزاده کيمي آيدينلار قافقازين صفوي تاريخي موحيطيندن قوپماسينا سئوينميش و بونو تقدير ائتميشلر. حتّي رسولزاده‌يه گؤره، تورکمنچاي موقاويله‌سي اولماسايدي، اينديکي آذربايجان جومهوريتي ده ايرانداکي اهالي کيمي فارسلاشيب يوخ اولاجاقدي. بير سوره ايراندا ياشاياراق اورادا ميللي کيمليک و ميللي دؤولت قورما پئشينده اولان رسولزاده صفويلردن سونرا ايراندا تورکلوگون محو ائديلديگي شوعورونا واراراق بئله يازيردي:
"شيهه‌ليک ايران تورکلريني او قدر فارسلاشديرميشدير کي، ايندي اونلار کنديلريني تورکلشميش فارس، يعني اصلن ايرانلي اولاراق گؤرورلر." (باخ: رسولزاده "ايران تورکلري" تورک يوردو، 2.ج. ،1328 / 1912. سايي: 6(18)، ص.551-556.) بوتون "موللا نصرالدين" مکتبينين يازارلاري دا صفويلييه قارشي چيخميشلار و "اؤلولر"ين 13 ياشلي قيزلارينا تجاووز ائدن شئيخ نصرالله لار صفويلرين باشکندي ايصفاهاندان گليردي. نئجه اولدو سووئت زامانيندا شاعيرلر و يازارلار شاه ايسماعيل آديندا بير قهرمان کشف ائتديلر؟ بونون سببي روس درين دؤولتي ايدي. روس درين دؤولتينه گؤره، شاه ايسماييل تورکلوک بيلينجيني اورتادان قالديرماق اوچون بير فورصت ساييليردي. يوخسا روس معنافئعينه خيدمت ائتمه‌سه يدي، شاه ايسماييلدان دانيشانلاري دا گئدر-گلمزه گؤندرمزديلرمي؟
ايندي ايسه، اورتاق تاريخ شوعورو تشکيل ائتمه‌نين تام زامانيدير و تاريخ شوعورو دا تاريخه مدحيه‌لر يازماقلا اولوشماز، کئچميش سورقولاناراق تاريخ شوعورو شکيلله نر.
بو یازی بیرلیک- مئدیا طرفیندن لاتین الیفباسیندان عرب الیفباسینا کؤچورولموشدور
قايناق: تریبون

No comments:

Post a Comment